داده‌های ناقص می‌توانند موجب نتیجه‌گیری‌های اشتباه شوند. با توجه به اهمیت برگزاری صحیح نظرسنجی‌های سازمانی، باید مطمئن باشید که داده‌ها را به درستی جمع‌آوری می‌کنید. در یک نظرسنجی خوب، می‌توانید داده‌های دقیق و اطلاعات مهمی را جمع‌آوری کنید که برای بهبود مشکلات موجود در سازمانتان به شما کمک می‌کنند. در مقابل، در نظرسنجی‌های بد، داده‌های ناقصی تولید می‌شوند که غیرقابل اعتماد، تکرارناپذیر یا نامعتبر هستند و می‌توانند شما را به سوی مسیر اشتباه منحرف کنند.
عوامل مختلفی روی کیفیت داده‌های یک نظرسنجی تاثیر می‌گذارند که از میان آن‌ها می‌توان به زمان و انرژی که افراد برای پاسخ به سوالات نظرسنجی صرف می‌کنند، ترتیب سوالات، تعداد سوالات و… اشاره کرد. اما مهم‌تر از همه‌ی این عوامل، روایی و پایایی نظرسنجی است که بیشترین اثر را روی کیفیت داده‌های جمع‌آوری شده می‌گذارد. در ادامه این مطلب از کندو بیشتر با این دو ویژگی آشنا می‌شویم.
ویژگی‌های نظرسنجی خوب
نظرسنجی خوب ویژگی‌های مختلفی دارد:
- نظرسنجی باید موضوعات مورد بحث را با شیوه‌ای پیوسته و قابل اعتماد بسنجد: به این معنا که اگر فردی دو مرتبه در این تست شرکت کرد، امتیازها و نتایج یکسانی به وجود بیاید.
- نظرسنجی باید موضوعاتی که ادعا می‌کند را مورد بررسی قرار دهد: برای مثال، پرسشنامه سنجش مشارکت کارکنان باید عواملی که روی این مسئله تاثیر می‌گذارند را مورد بررسی قرار دهد نه عوامل غیرمرتبط را.
- نظرسنجی باید به موضوع (در اینجا شغل) مرتبط باشد: در نظرسنجی باید مسائل مرتبط مورد سنجش قرار بگیرند. برای مثال، همانطور که طرح سوال‌هایی درباره مسائل شغلی مانند حقوق یا تعادل بین کار و زندگی می‌تواند به شما در دستیابی به نتایج ارزشمند کمک کند، سوال‌های غیرضروری درباره مسائل شخصی و نامرتبط مانند وضعیت تاهل افراد و باورهای مذهبی و سیاسی آن‌ها، شما را مسیر اصلی منحرف می‌کند.
- نظرسنجی باید فرآیند تصمیم‌گیری‌های سازمانی را تسهیل کند: برای مثال، نتایج نظرسنجی مشارکت و تعلق باید به شما کمک کند تغییرات مورد نیاز برای بهبود شرایط سازمانتان را اعمال کنید.
میزان موثر بودن نظرسنجی و اینکه ویژگی‌های بالا را دارد یا خیر، توسط دو عامل تعیین می‌شود: روایی (validity) و پایایی (reliability).
روایی در نظرسنجی
روایی به این معناست که نظرسنجی همان چیزی را می‌سنجد که از آن انتظار می‌رود. برای مثال، اگر یک نظرسنجی با هدف سنجش میزان مشارکت و تعلق کارکنان، به ارزیابی رضایت مشتریان بپردازد، از ویژگی روایی برخوردار نیست.
پایایی در نظرسنجی
پایایی نشان‌دهنده‌ی این است که یک نظرسنجی تا چه حد می‌تواند به طور قابل اعتماد یا پیوسته یک ویژگی را اندازه‌گیری کند. اگر شخصی دوباره در نظرسنجی شرکت کند، می‌تواند نتایج مشابهی دریافت کند یا اینکه نتایج تفاوت زیادی خواهند داشت؟ اگر در یک نظرسنجی افراد بتوانند پس از پاسخ مجدد به سوالات، نمرات مشابهی دریافت کنند، آن نظرسنجی از ویژگی روایی برخوردار است.
مقایسه روایی و پایایی نظرسنجی
روایی و پایایی دو عامل کلیدی هستند که باید هنگام توسعه نظرسنجی‌ها برای جمع‌آوری داده در نظر گرفته شوند. توجه به این مسئله کیفیت نظرسنجی شما و داده‌های جمع‌آوری شده را تضمین می‌کند. برای مثال، ممکن است در نظرسنجی میزان مشارکت پرسش «من احساس تعلق دارم» را مطرح کنید که افراد بتوانند یکی از گزینه‌های «کاملا مخالفم»، «مخالفم»، «تقریبا مخالفم»، «تقریبا موافقم»، «موافقم» و «کاملا موافقم» را برای پاسخ دادن به آن انتخاب کنند.
برای ارزیابی کیفیت یک نظرسنجی باید نکات زیر را در نظر بگیریم:
- آیا سوال درستی می‌پرسیم؟ این سوال تا چه حد عوامل مورد نظر را می‌سنجد؟ (برای مثال مشارکت و تعلق سازمانی)
- چقدر احتمال دارد که این سوال هر بار که مطرح می‌شود، پاسخ یکسانی دریافت کند؟
سوال اول روایی و سوال دوم پایایی را در نظر می‌گیرد. این دو عامل مستقل از یکدیگر هستند و وجود یکی به معنای وجود دیگری نیست. برای مثال، سوالی که از ویژگی روایی برخوردار است، ممکن است هر بار توسط پاسخ‌دهندگان به شیوه‌های مختلفی تفسیر شود. به عبارت دیگر، نظرسنجی مشارکت کارکنان می‌تواند علیرغم روایی بودن، پایایی کافی را نداشته باشد.
همچنین، یک نظرسنجی مشارکت کارکنان می‌تواند به گونه‌ای طراحی شود که پایایی داشته باشد؛ به این معنا که هر بار که پرسیده می‌شود، پاسخ‌های ثابتی دریافت کند. با این حال، ممکن است سوالات اشتباهی در این نظرسنجی مطرح شده باشند. به عنوان مثال، اگر می‌خواهید از درصد تعلق و مشارکت کارکنان سازمان خود مطلع شوید، می‌توانید سوال «احساس تعلق دارم» را مطرح کنید. اما اگر قصد شناسایی عوامل تاثیرگذار بر تعلق و مشارکت را دارید، این سوال دیگر ویژگی روایی بودن را ندارد.
روایی و پایایی در چه حالتی از بین می‌روند؟
عوامل مختلفی می‌توانند روایی و پایایی یک نظرسنجی را از بین ببرند. در ادامه با برخی از این عوامل آشنا می‌شویم.
سوالات مبهم یا مغرضانه
سوالات نظرسنجی با بیان ضعیف یا مغرضانه می‌توانند منجر به سوء تفاهم یا پاسخ‌های نادرست شوند و روایی را از بین ببرند. سوالات مبهم ممکن است به طور موثر آنچه را که قصد ارزیابی دارند اندازه‌گیری نکنند و روایی نتایج نظرسنجی را کاهش دهند. برای مثال، سوال «آیا از شغل خود راضی هستید؟»، کلی و مبهم است و می‌توان سوال‌های دقیق‌تری را با آن جایگزین کرد:
- از سطح حقوق و مزایای خود چقدر راضی هستید؟
- از فرصت‌های رشد و توسعه شغلی خود چقدر راضی هستید؟
- از روابط خود با همکاران و سرپرست خود چقدر راضی هستید؟
نظرسنجی‌های غیر استاندارد
بسیار مهم است که از نظرسنجی‌های استاندارد استفاده کرده یا پیش از برگزاری نظرسنجی، آن را به طور کامل مورد بررسی قرار دهید. مواردی همچون انتخاب مقیاس یا سوگیری‌های مختلف (bias) می‌توانند روی قابلیت‌های روایی و پایایی نظرسنجی تاثیر بگذارند.
انواع مختلفی از سوگیری در نظرسنجی وجود دارد که اینجا می‌توانید با جزئیات هر یک آشنا شوید. یکی از انواع سوگیری، مربوط به ترتیب سوالات است که در نظرسنجی‌های غیراستاندارد می‌تواند روی نتیجه نهایی، تاثیر بگذارد.
یک مثال از این نوع سوگیری این است که ابتدا از کارکنان خود درباره اهمیت تعادل بین کار و زندگی بپرسید و سپس سوالی درباره مواردی که روی رضایت شغلی آن‌ها تاثیر دارد مطرح کنید. در چنین شرایطی، احتمال اینکه افراد گزینه تعادل بین کار و زندگی را برای پاسخ به سوال دوم انتخاب کنند، بیشتر می‌شود. وقتی پاسخ‌های افراد تحت تاثیر ترتیب سوالات قرار می‌گیرد، از روایی نظرسنجی کاسته می‌شود.
همچنین، نظرسنجی‌های غیر استاندارد ممکن است طولانی‌تر باشند و باعث خستگی پاسخ‌دهندگان شوند. اگر نظرسنجی بیش از حد طولانی و زمان بر باشد، ممکن است افراد عجولانه و غیر صادقانه به آن پاسخ دهند و باعث از بین رفتن روایی نظرسنجی شوند.
نمونه آماری نامناسب
اگر بخش قابل توجهی از کارکنان به نظرسنجی پاسخ ندهند، نتایج ممکن است به طور دقیق سطوح مشارکت و تعلق کلی در سازمان را منعکس نکنند. اگر نمونه نظرسنجی به طور تصادفی از کل کارکنان انتخاب نشده باشد نیز ممکن است نتایج بازتاب‌دهنده نظرات همه نباشد. برای مثال، اگر فقط کارشناسان ارشد در نظرسنجی مشارکت و تعلق سازمانی شرکت کنند، نتایج به دست آمده قابل اعتماد نخواهند بود. علاوه بر آن، اگر تعداد کارکنان یا افراد فعال در یک سازمان به طور قابل توجهی تغییر کند (برای مثال، با انتقال یا اخراج کارکنان، جذب نیروهای جدید و…) این احتمال وجود دارد که روایی نظرسنجی از بین برود.
